احمد بن علی نجاشی
احمد بن علی نجاشی از اساتید و بنیان‌گذاران «علم رجال» است كه در اواخر قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم می‌زیست. متأسفانه از جزئیات زندگی‌اش همچون زادگاه، سفرها و... اطلاع دقیقی كه نگاشته خود وی یا معاصرانش باشد در دست نیست. و آنچه درباره زندگی او نوشته شده است با استفاده از شواهد و قراین و با توجه به آثاری كه از او به یادگار مانده است، تنظیم گردیده است.
محتویات
ولادت
نجاشى در سال372 هجرى در شهركوفه به دنيا آمد. پدر او نيز از محدثين و بزرگان شيعه است.
کنیه های نجاشی
برای احمد نجاشی دو كنیه «ابوالحسین» و «ابوالعباس» در منابع شهرت دارد
خاندان
نجاشى اهل كوفه و اسدى است و چنان كه خود ذكر كرده نسبش به عدنان مى‌رسد. خاندان او« آل ابى السمال»، از بزرگان كوفه بوده‌اند و از گذشته همواره مورد تكريم و احترام مردم قرار داشته‌اند. یكی از نیاكان نجاشی به نام «عبدالله» والی اهواز بود و به نجاشی شهرت داشت بدین سبب او نیز به لقب «نجاشی» مشهور گشت. عبدالله نجاشی نامه اى به امام صادق عليه السلام نوشته و امام عليه السلام در جواب،«رساله اهوازيه» را براى او نوشته است.
سفرها
احمد بن على نجاشى بيشتر عمر خويش را در بغداد گذراند و تنها در چند مورد مسافرت نموده و از بغداد خارج شد كه بيشتر براى زيارت عتبات عاليات بوده است.
از جمله سفرهاى او مى‌توان به سفر او در سال400 هجرى به نجف اشرف اشاره نمود، كه مدتى نيز در جوار امير المؤمنين عليه السلام باقى ماند. سفرى نيز به سامراء داشته و به زيارت عسكريين عليهما السلام مشرف شده است. البته چند بار هم به وطن اصلى خويش، كوفه، مراجعت نموده و در آنجا حديث شنيده و اجازه گرفته يا اجازه داده است.
اساتيد و مشايخ
نجاشى- عليه الرحمة - از تعداد زيادى از بزرگان روايت شنيده و روايت نقل كرده است. از جمله اساتيد او مى‌توان به افراد زیر اشاره نمود:
- پدرش على بن احمد نجاشى
- شيخ مفيد (متوفى 413 هجرى)
- احمد بن عبد الواحد بزاز، معروف به ابن حاشر (متوفى 423 هجرى)
- احمد بن على سيرافى
- ابن غضائرى، حسين بن عبيدالله و فرزندش احمد بن حسين
- هارون بن موسى تلعكبرى و فرزندش ابوجعفر بن هارون
- احمد بن محمد بن عمران، معروف به ابن جندى
استفاده از محضر شیخ مفید و سید مرتضی
محمد بن محمد بن نعمان معروف به یا «ابن معلم» پیشوا و استاد علمای شیعه است كه تمام كسانی كه بعد از او آمدند از محضرش و از آثار ماندگارش بهره‌ها بردند. حدود دویست كتاب و اثر ماندنی در موضوعات مختلف اسلامی، از این فقیه و محقق ژرف‌نگر به جای مانده است كه به منزله دائره المعارف بزرگ اسلامی و شیعی محسوب می‌شود.
نجاشی در محضر «شیخ مفید» که در زمان خود زعامت شیعیان به او منتهی گردید، سالیان متمادی زانو زد و از اندوخته‌های علمی‌اش خوشه‌ها برچید. بیشتر كتاب‌های جعفر بن محمد قولویه ـ استاد شیخ مفید ـ و شماری دیگر را نزد او خوانده است. وی سرانجام در شب جمعه آخر ماه مبارك رمضان سال 413 ق. استادش را از دست داد و ارتحال استاد بزرگی چون شیخ مفید برای او بسیار سنگین بود.
پس از درگذشت شیخ مفید رحمه الله علیه زعامت و پیشوایی شیعیان به سید مرتضی رحمه الله علیه منتقل شد؛ نجاشی سالیان دراز در درس سید مرتضی حاضر شد و از دانش او بهره برد. او گرچه از سید مرتضی در كتاب ارزشمندش روایتی نقل نمی‌كند، ولی به فرموده محقق خوانساری، در نزد سید مرتضی بیشترین درس را خوانده است.
خود نجاشی نقل می کند که به هنگامی که سید مرتضی در ربیع الاول سال 436 ق در شهر بغداد وفات نمود، وی بدن مطهر استادش را با كمك ابوالعلی محمد بن حسن جعفری و سلار بن عبدالعزیز، غسل داده است.
شاگردان نجاشی
از جمله شاگردان مشهور او می توان افراد زیر را نام برد:
- شيخ الطائفة، شيخ طوسى
- شيخ ابوالحسن صهرشتى
- سيد عمادالدين بن معبد حسنى مروزى
وفات
احمد بن على نجاشى، پس از 78 سال زندگى پربركت در سال 450 هجرى (ده سال قبل از شيخ طوسى) در مطيرآباد، از نواحى سامراء دار فانى را وداع گفت.
اولين كسيكه به تاريخ و محل وفات او اشاره كرده علامه حلى (متوفى 726 هجرى) در «خلاصه» است و قبل از او هيچ اشاره‌اى در منابع شيعه و سنى به تاريخ وفات نجاشى ديده نمى‌شود.
آثار
رجال نجاشی
«رجال نجاشی» از گرانبهاترین آثار شیعی در فن علم رجال است كه در بین چهار كتاب اصلی علم رجال درخشندگی خاصی دارد؛ نظیر درخشش كتاب «كافی» در بین چهار كتاب حدیثی.
نجاشی این گنجینه و اثر ماندگارش را در زمان حیات استادش سید مرتضی رحمه الله علیه و پس از تألیف كتاب‌های شیخ طوسی در این زمینه، نوشته است. گویا سید مرتضی در یكی از جلسات درس، از سخن آن دسته از مخالفان كه شیعه را به نداشتن آثار و سابقه علمی سرزنش می‌كردند و مورد استفاده قرار می‌دادند، اظهار ناراحتی می‌كند و همین مسأله سبب می‌شود كه نجاشی با تصمیم و اراده جدی دست به تحقیق زند و دانشوران شیعی و آثار ارزشمند آنان را معرفی كند.
بنابراین كتاب وی حاوی نام 1270 فرزانه از محدثان و علمای شیعی است كه در بیشتر موارد، سلسله سند از نجاشی تا راوی و شخصیتی كه به معرفی و آثار او پرداخته، ذكر شده است. آن طور كه از سخن خود نجاشی برمی‌آید نام این كتاب «فهرس اسماء مصنفی الشیعه» است كه در آن به شناساندن آثار، كنیه، القاب، نیاكان و محل سكونت و زندگی علمای بزرگ پرداخته است. از این رو نام این مجموعه گرانسنگ «فهرست» معروف به «رجال النجاشی» است كه بر روی جلدهای چاپ شده آن مزین است. نجاشی این كتاب را در دو جزء تهیه و تنظیم كرده و به همان ترتیبی كه خود صورت داده است بارها منتشر شده است.
دیگر آثار
نجاشی غیر از اثر مشهورش كتاب‌های دیگری به رشته تحریر درآورد ولی متأسفانه نشر نگردیده و در دسترس نیست حتی به نسخه‌های خطی آن‌ها نیز تا به حال آگاهی نیافته‌اند. نجاشی آن جا كه شرح حالش را یادآور شده آثار زیر را از نوشته‌های خویش شمرده است:
- «الجمعه»: این كتاب درباره وظایف و اعمال عبادی در روز جمعه است.
- «الكوفه»: در معرفی آثار و اماكن تاریخی شهر كوفه و نیز فضیلت آن‌ها است.
- «انساب بنی نضر بن قُعین»: در این كتاب خاندان بنی نضر بن قعین را معرفی می‌كند.
- «مختصر الانوار و مواضع النجوم».
پانویس
- ↑ بنابر تحقیقی که در کتاب "بازشناسی منابع اصلی رجال شيعه " تالیف محمد کاظم رحمان ستایش و محمدرضا جدیدی نژادشده است هر دو کنیه برای او صحت دارد. رجوع شود به اینجا
- ↑ رجال النجاشی، ج 1، ص 121 و 153 و 154 و 306.
- ↑ روضات الجنات، محمدباقر خوانساری، اسماعیلیان، قم، ج1، ص63.
- ↑ رجال النجاشی، ج2، ص 104، خلاصه، ص46.
- ↑ این اثر ماندگار تاكنون بارها چاپ شده كه جدیدترین چاپ آن با تحقیق محمدجواد نائینی، زیر نظر استاد جعفر سبحانی، در سال 1408 ق در بیروت به زیور طبع آراسته گردیده است.
- ↑ همان، ج 1، ص 254.
منابع
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الاحادیث[لوح فشرده]، بخش کتابشناسی
- محمد کاظم رحمان ستایش و محمدرضا جدیدی نژاد، بازشناسی منابع اصلی رجال شيعه
- تلخيص از مجموعه گلشن ابرار، جلد 1، زندگی نامه "نجاشی" از محمدحسن اماني